In The New York Times staat vandaag een artikel over de veiling van drie 'nazischilderijen'. Experts schatten dat de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan vijf miljoen kunstvoorwerpen hebben gestolen, die behoorden tot verzamelaars en musea. De tegenstelling tussen het oorlogsgeweld enerzijds en de kunstliefhebberij van Hitler en Göring anderzijds, maakt het fenomeen 'nazikunst' fascinerend. Nu, bijna 75 jaar na de oorlog, duiken er nog steeds gestolen kunstwerken op. Wat gebeurde er met die kunstwerken? Twee scenario's...
The Monuments Men
Een vroege reis voor gestolen nazikunst verliep via de Verenigde Staten. Een groep van 34 mannen en vrouwen, The Monuments Men, die meereisden met de geallieerde legers, redden meer dan vijf miljoen monumenten en kunstobjecten van het oorlogsgeweld. Na de oorlog trachtten zij zoveel mogelijk kunst terug te bezorgen bij de eigenaren. Dit is regelmatig lastig geweest, omdat de herkomst niet altijd bekend was of de rechtmatige eigenaren inmiddels waren omgekomen. De drie kunstwerken die Sotheby's binnenkort veilt zijn door The Monuments Men opgepikt. Wat niet naar buiten is gebracht is, waar de werken de afgelopen 75 jaar zijn geweest en hoe ze nu op de markt terecht zijn gekomen.
Leuk weetje: In 2014 brengt George Clooney zijn nieuwste film 'The Monuments Men' uit.
Kunstridders of profiteurs?
Na de machtsgreep van de Nationaal Socialistische Partij confisceerde zij op grote schaal kunst uit musea. Verzamelaars ontfermden zich over deze kunst als liefhebbers, professionals en mogelijk als collaborateurs van de nazi's.
Daarnaast werden vluchtende Joodse kunsteigenaren gedwongen hun kunst voor lage prijzen van de hand te doen. Ook hier maakten verzamelaars gebruik van. Formeel gezien zijn de werken dus eerlijk gekocht, waarmee het eigendomsrecht overgaat naar de koper. Maar de hiervoor betaalde bedragen waren zo laag dat van eerlijke transacties geen sprake kan zijn.
Verzamelaars als Gurlitz zagen zichzelf echter als de redders van de kunsten. De vraag is wat er met de kunst zou zijn gebeurd als deze niet was opgekocht door dit soort mensen. En een grotere vraag is, of kunst er in sommige gevallen niet juist bekaaider vanaf is gekomen dan in handen van de nazi's het geval zou zijn geweest. Is het niet schandalig dat een meestercollectie als die van Gurlitz jarenlang vervuild en in eenzaam gezelschap van een teruggetrokken man moest blijven? Met andere woorden, is de functie van kunst niet om méér dan een eigenaar te bekoren?
Wat niet iedereen weet, is dat een deel van de Gurlitz' kunstcollectie door The Monuments Men in beslag werd genomen. Na de oorlog zijn bijna alle werken echter weer aan Gurlitz terugbezorgd.