Zo lang als ik mij kan herinneren hangen schilderijen in musea aan witte muren. Zo niet in de overzichtstentoonstelling over Oskar Kokoschka in het Boijmans van Beuningen (2013), waar de werken zich omlijst zien door vergrijsde tinten en geflankeerd door knalrode tapijten. Zo ook niet in de drie kunstmusea die ik daarvóór bezocht. Is dit toeval of trend en is het een goede ontwikkeling?
Kleur is een onmiskenbare aanwezige in de tentoonstelling ‘Oskar Kokoschka – Mensen en Beesten.’ Niet alleen spatten de portretten van de doeken door hun indringende kleuren; met kleur wilde Kokoschka de ware aard van de geportretteerden laten zien. De eigenschappen die de schilder in zijn modellen waarnam stralen uit tot in de ruimte rondom de personen. Zo wordt een knus café onderworpen aan de blauwe zakelijkheid of de vrolijke lichtheid van zijn klanten.
Oskar Kokoschka - Dubbelportret
Kleur is ook op een secundair niveau onderwerp van de tentoonstelling. Gastcurator Beatrice von Bormann heeft ervoor gekozen de muren van de immense ruimte te ontdoen van hun gebruikelijke witheid. Opvallend is, dat zij koos voor kleuren, die door hun vergrijsde tinten doen denken aan het beroemde palet van fabrikant Pastoe. Het lijkt een compromis te zijn tussen de neutraliteit van wit en de knallende kleuren die de werken van Kokoschka kenmerken.
Hiermee stapt Von Bormann af van het traditionele wit in kunstmusea. Zij lijkt een trend te volgen in museumland, die wat mij betreft nadrukkelijk is ingeleid door het Rijksmuseum na de grote renovatie. Als beroemdste museum van Nederland mag het een statement worden genoemd dat haar nog beroemdere topwerken op een donkerblauwe achtergrond te bewonderen zijn. Het is een rustige kleur, die de grandeur van het prachtige Rijksmuseum ondersteunt. Maar wat doet het met de schilderijen?
Rijksmuseum - Eregalerij
De keuze voor een muurkleur is een gevaarlijke. Zolang de muren wit blijven ligt alle verantwoordelijkheid van schoonheid bij de schilderijen, want het neutrale wit moet als afwezig worden beschouwd. Maar zodra de muren een kleur krijgen gaan zij een dialoog aan met het schilderwerk. Zij versterken de kunst of doen haar teniet. Zij laten elementen naar voren komen en andere in de achtergrond verdwijnen. Door de werken te confronteren met een achtergrondkleur bekent de curator moedig kleur. Maar als de curator met kleurkeuze de schilderwerken beïnvloedt, roept dit vragen op over de functie van kunst. Krijgt kunst nog voldoende ruimte als de omgeving de schilderijen beïnvloedt of moet de individuele kunstervaring alle vrijheid krijgen?
Stedelijk Museum Amsterdam
Ik heb twee argumenten die vóór kleur pleiten. Als eerste ben ik van mening dat kleurgebruik in een tentoonstelling de kunstervaring toegankelijker maakt. Lees je niet liever een opiniestuk over kunst dan een opsomming van kunstwerken? Zo zie ik liever een visie in een kunstmuseum dan een willekeurige reeks schilderijen. Een visie in een tentoonstelling geeft richting aan de kunstervaring, maar is subtiel genoeg om ruimte te geven aan individuele beleving.
Als tweede vind ik dat kleur karakter geeft aan een ruimte én aan de kunst. Het brengt andere tinten naar voren dan wit ooit zou kunnen. Ik vind de overwegend donkere werken in de eregalerij in het Rijksmuseum bijvoorbeeld veel sprankelender op donkerblauw dan als zij tegen wit zouden afsteken. Weliswaar valt een schilderij op een witte muur erg op, maar mist het de relatie tot de omgeving, terwijl de kleurvlakken in Kokoschka's tentoonstelling de schilderijen bij elkaar hield. Bovendien erkennen de kleurmuren van Von Bormann de werken van Kokoschka in hun kleurigheid.
Om die redenen vind ik dat de kleurmuren van Von Bormann de museumervaring verrijkt. Behalve dat de kleurvakken de grote ruimte sfeer verlenen, krijgen de schilderijen een persoonlijke, warme uitstraling die een witte ondergrond zou hebben onderdrukt. Wat mij betreft blijft dit kleurgebruik niet bij een trend, maar zien we dit in de toekomst nog veel terug in musea.
Dan blijft er nog slechts één prangende vraag over. Waarom liet Von Bormann in het Boijmans van Beuningen de kleurcodes van de tentoonstelling op de muren drukken? Wilde zij de rol van kleur extra benadrukken? Was het een grapje? Of hebben de kleuren daadwerkelijk betekenis voor de kunst van Oskar Kokoschka? Wie weet krijgt dit mysterie ooit uitsluiting door reactie op mijn e-mail aan Von Bormann...